Gürgen Ağacı Türleri ve Özellikleri

Gürgen ağacı, Gürgen familyasına ait olup, kerestesi oldukça değerli bir ağaç türüdür. Türkiye'de özellikle Karadeniz Bölgesi'nde geniş gürgen ormanları bulunmaktadır. Hem kerestecilikte hem de yakıt olarak yaygın bir şekilde kullanılır. Gürgen, özel bakım gerektirmeyen, dayanıklı bir ağaç türüdür. Kurak ve düşük kaliteli topraklarda bile büyüyebilir.

Başlıca gürgen türleri şunlardır:

Türkiye'de en yaygın olarak yetişen tür akgürgendir.

Gürgen ağacının sürgünlerinde iki sıralı sarmal olarak dizilmiş sivri uçlu tomurcuklar bulunur. Bu tomurcuklar, çok sayıda kiremitvari dizilmiş pullarla kaplıdır. Kayın ağaçlarında olduğu gibi, sürgünler sıkışık bir açı yapmaz ve yatık durumdadır. Uzun saplı yapraklar iki sıra halinde dizilmiş olup, kenarları keskin ve iki dişlidir.

Gürgen ağaçlarının erkek ve dişi çiçekleri ilkbaharda yetişir. Erkek çiçekler, önceki yılın kısa sürgünlerinin ucunda aşağı bakan yalancı başaklar şeklinde 4-6 cm boyunda çember yapıda ve aralıklı çiçeklidir. Dişi çiçekler, yeni teşekkül etmiş uzun sürgünlerin uç kısmında bulunur ve aşağı bakan durumlardan meydana gelir. Meyveleri yassı, sivri uçlu, sert kabuklu ve ufak fındıksı şekildedir. Meyve örtüsü, meyvenin etrafa yayılmasını sağlayan kanat durumundadır. Çiçek açma ilkbaharda yapraklanma ile olurken, meyveler sonbaharda olgunlaşır.

Gürgen ağaçları, az ışık isteyen ve gölgeyi seven ağaçlardır. Bu nedenle meşe ormanları içinde dolgu ağacı olarak değerlidir. Ancak, yüksek nem ve iyi toprak şartları isterler. Kütük sürgünü verme özellikleri yoğundur. Meyveleri ekildiğinde çoğu zaman gelecek baharda çimlenir ve olgunlaşır. Gürgen ailesinin Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'da doğal olarak yetişen yaklaşık 26 türü bulunmaktadır. Türkiye'de ise bu türlerden sadece ikisi bulunur.

Avrupa gürgeni (Carpinus betulus) nadiren 20 metreye kadar uzayabilir ve genellikle 850 metreden yükseklerde veya 57 derece kuzey enleminin dışında olgunlaşmaz. Doğu gürgeni (Carpinus orientalis) ise 5-6 metre boyutlarına ulaşabilir. Amerikan gürgeni (Carpinus caroliniana), Avrupa gürgeninden daha büyük ve gösterişlidir ve tohumla veya Avrupa gürgeninden aşılanarak üretilir. Amerikan gürgeninin odunu oldukça kullanışlıdır ve Kuzey Amerika'da özellikle Kanada'da altın ağaç olarak adlandırılır.

Türkiye'de gürgen ağacı iki türe ayrılır: Adi gürgen (Carpinus betulus) ve Doğu gürgeni (Carpinus orientalis). Adi gürgen yaklaşık 20 metreye kadar uzayabilirken, Doğu gürgeni 5-6 metre boyutlarına ulaşır. Türkiye'de Karadeniz kıyı kesimlerindeki ormanlarda, Çoruh Vadisi, Bolu ve Kastamonu ormanlarında, Amanos Dağları'nda ve diğer bölgelerde yetişir. Gürgen ağacının yetiştiği başlıca bölgeler Trakya, Ege, Marmara, Kuzey Doğu Anadolu ve Doğu Anadolu'dur.

Gürgen ağacının beyaz renkli, ağır odunları oldukça dayanıklıdır ve mobilya imalatında yaygın bir şekilde kullanılır. Ayrıca yakacak olarak da oldukça kıymetlidir.